Ferrero Kimdir?
1946 yılında İtalya'nın Alba kasabasında kurulan Ferrero, bugün 170’ten fazla ülkede faaliyet gösteren çok uluslu bir gıda devi. Nutella, Kinder, Ferrero Rocher, Tic Tac gibi ürünleriyle tanınan şirket, her yıl milyarlarca dolarlık ciroya ulaşırken yaklaşık 47 bin kişiye istihdam sağlıyor. Ancak bu devin büyümesinin ardında, oldukça tartışmalı bir tedarik zinciri yatıyor.
Türkiye’de Fındığın Hakimi: Tek Alıcı, Düşük Ücret, Sıfır Denetim
Dünya fındık üretiminin yaklaşık %70’ini karşılayan Türkiye, Ferrero için stratejik bir merkez. Şirketin Türkiye’deki fındık tedarik zinciri, düşük ücretli mevsimlik işçilik ve denetimsiz çalışma koşullarıyla sık sık gündeme geliyor.
2021’de AFP’ye konuşan bir işçi, “12 saat çalışıyoruz, 130 TL kazanıyoruz. Biz topluyoruz, onlar zengin oluyor” sözleriyle sömürüyü gözler önüne serdi. Ferrero, bu tedarik zincirinde en büyük alıcı olarak ciddi bir piyasa hâkimiyetine sahip.
Çocuk Emeği Tartışmaları: “Sıfır Tolerans” Sözde Mi?
İngiliz gazetesi The Guardian ve Business and Human Rights Resource Centre tarafından yayımlanan raporlara göre, Ferrero’nun Türkiye’deki tedarikçileri arasında 11-12 yaşındaki çocukların günde 12 saat çalıştırıldığı belgelendi. Ferrero, her ne kadar “çocuk işçiliğine karşı sıfır tolerans” politikası benimsediğini açıklasa da, bu durumun sahada karşılık bulmadığına dair kanıtlar artıyor.
Aynı zamanda Batı Afrika’daki kakao üretim zincirinde de benzer ihlaller tespit edildi. Sustainalytics’in 2023 tarihli raporunda, şirketin sosyal risk yönetimi “yetersiz” bulundu.
Salmonella Krizi: Gıda Güvenliği Zafiyeti
2022 yılında Belçika’daki Kinder fabrikasında Salmonella Typhimurium bakterisi tespit edildi. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre bu skandal, 113 ülkeye yayıldı ve 151 çocuğun hastalanmasına yol açtı. Mart 2025’te yayımlanan yeni bir araştırma ise, Ferrero tesislerinden alınan 81 numunenin Salmonella içerdiğini ortaya koydu. Bu, şirketin ürün güvenliği politikalarına dair büyük bir güven krizi yarattı.
Fındık Fiyatlarına Müdahale İddiası: Tekel Uyarısı
2022 yılında OdaTV ve Ordu Olay gazetelerinde yer alan haberlere göre bazı milletvekilleri, Ferrero’nun TMO’nun belirlediği taban fiyatın altında alım yaparak piyasa fiyatlarını manipüle ettiğini iddia etti. Ordu’daki üretici temsilcileri ise bu durumu, “milli ürüne yapılan bir müdahale” olarak nitelendirdi.
Ferrero Ne Diyor?
Ferrero, tüm bu iddialara karşılık olarak sürdürülebilirlik belgelerine (UTZ, Fairtrade) bağlı olduğunu ve 2025’e kadar tedarik zincirinin tamamını izlenebilir hale getirmeyi hedeflediğini duyurdu. 2025 Nisan ayında yayımlanan “Human Rights Progress Report”ta ise Save the Children ve Center for Child Rights ile iş birlikleri ve “SMETA+” adlı denetim sistemine geçiş planı duyuruldu. Ancak gözlemciler, bu önlemlerin etkisini sorgulamaya devam ediyor.
2025 Çikolata Skor Kartı: “İlerleme Yetersiz”
Be Slavery Free tarafından hazırlanan 2025 “Chocolate Scorecard” raporunda Ferrero, çocuk işçiliğini azaltma konusunda adım atan şirketler arasında yer alsa da, uygulamada yeterli ilerleme kaydedemediği vurgulandı. Şeffaflık artarken, sosyal etki alanındaki iyileştirmelerin kâğıt üzerinde kaldığı belirtildi.
Tüketicilere Çağrı: Tatlı Ambalajın Ötesine Bakın
Ferrero örneği, çok uluslu gıda devlerinin yerel pazarlarda nasıl baskı kurduğunu ve insan hakları ihlallerinin nasıl görünmez hale geldiğini gösteriyor. Tüketiciler olarak sadece tat ve ambalaj değil, ürünün ardındaki etik zinciri de sorgulamak zorundayız.
Üretim sürecinde kullanılan emeğin çocuklara, yoksullara ve tarım işçilerine dayanıp dayanmadığı, gıda güvenliğinin ne derece denetlendiği ve bir şirketin piyasadaki ekonomik etkisi artık sadece ticari değil, toplumsal bir mesele.
📌 1. Çocuk İşçiliği İddiaları
Kaynak: The Guardian, 2020
Başlık: “Revealed: child labour rampant in Turkey’s hazelnut industry”
İçerik: The Guardian’ın araştırmasına göre, Ferrero'nun fındık tedarik ettiği Türkiye’de mevsimlik tarım işçileri arasında çocuk işçilerin çalıştırıldığı raporlandı.
Detaylar:
Türkiye’de özellikle Karadeniz bölgesinde fındık toplama döneminde çocukların aileleriyle birlikte tarlalarda çalıştığı görüldü.
Ferrero’nun doğrudan çalıştırmasa da dolaylı olarak bu zincirde yer aldığı iddia edildi.
Ferrero’nun cevabı: Şirket, çocuk işçiliğine karşı sıfır tolerans politikası olduğunu ve sürdürülebilirlik programları yürüttüğünü açıkladı.
Kaynak: Amnesty International, 2021
Çocuk işçiliği ve kötü çalışma koşullarıyla ilgili Türkiye'deki fındık sektöründe yapısal sorunlara dikkat çekildi.
Ferrero gibi büyük alıcıların bu koşulların düzeltilmesi konusunda daha fazla sorumluluk alması gerektiği vurgulandı.
📌 2. Fındık Piyasasında Tekelleşme Eleştirileri
Kaynak: Bloomberg, 2022
Başlık: “How Ferrero Took Over Turkey’s Hazelnut Market”
İçerik: Ferrero'nun Türkiye fındık piyasasında çok büyük bir alıcı haline gelerek küçük üreticiler üzerinde fiyat baskısı kurduğu iddia edildi.
Detaylar:
Türkiye fındık üretiminin %70’ini ihraç ederken, Ferrero bu ihracatın büyük bölümünü alıyor.
Üreticiler, Ferrero'nun doğrudan alım yaptığı sistemin yerel tüccarları ve kooperatifleri saf dışı bıraktığını savunuyor.
Bazı çiftçiler, Ferrero’nun “tarımsal danışmanlık” adı altında üretime müdahil olduğunu ve fiyatları kontrol ettiğini öne sürüyor.
Kaynak: BBC Türkçe, 2023
Ferrero'nun Türkiye'deki fındık tarlalarını doğrudan kontrol eden yapısı eleştirildi.
Türkiye’deki bazı sivil toplum kuruluşları ve sendikalar, bu yapının küçük çiftçiler için rekabeti zorlaştırdığını belirtti.
📌 3. Tepkiler ve Kamuoyu Eleştirileri
STK’lar: Fair Trade, Human Rights Watch gibi kuruluşlar, Ferrero’yu daha şeffaf tedarik zinciri oluşturmaya çağırdı.
Sosyal medya kampanyaları: Zaman zaman #BoycottNutella gibi kampanyalar düzenlendi.
Ferrero’nun savunması: Şirket, 2020’den bu yana "Ferrero Farming Values" adlı sürdürülebilirlik programıyla fındık üretimini denetlediğini ve çocuk işçiliğine karşı aktif önlemler aldığını belirtiyor.
Kaynaklar: AFP, 2021 The Guardian, 2019 Business and Human Rights Resource Centre, 2020 Sustainalytics ESG Risk Rating, 2023 WHO, 2022 OdaTV, 2022 Ordu Olay, 2021 Be Slavery Free Chocolate Scorecard, 2025 Ferrero Human Rights Progress Report, 2025 QAssurance Salmonella Raporu, 2025
