Milyonlarca çocuğun ve gencin ödev yapmak, yeni konular keşfetmek ve sohbet etmek için kullandığı ChatGPT, ebeveynler için dijital dünyanın en yeni ve en karmaşık sınavlarından birini haline geliyor. ChatGPT gibi yapay zekâ araçlarının, çocuklar için tasarlanmadığını kabul etmek gerekiyor. Platformun hizmet şartlarında 13 yaşından küçüklerin ebeveyn izni dahi olsa kullanamayacağı, 18 yaşından küçüklerin ise sadece ebeveyn ile birlikte kullanabileceği belirtilse de etkin bir yaş doğrulama mekanizması bulunmuyor. Bu durum, meraklı bir çocuğun basit bir e-posta adresiyle yapay zeka dünyasına denetimsiz bir şekilde adım atabileceği anlamına geliyor. Dolayısıyla, yasaklamak yerine, bu teknolojinin nasıl çalıştığını ve ne gibi riskler barındırdığını anlamak, ebeveynler için ilk ve en önemli adımı oluşturuyor.
Sanal Arkadaştan Yanıltıcı Bilgilere Kadar Gözden Kaçan Riskler Bulunuyor
Çocukların yapay zekâ ile kurduğu ilişki, basit bir soru-cevap etkileşiminin ötesine geçebiliyor. Laykon Bilişim Operasyon Direktörü Alev Akkoyunlu’ya göre ebeveynlerin dikkat etmesi gereken üç temel risk alanı bulunuyor.
1. Duygusal Bağımlılık: Özellikle kendini yalnız, sıkılmış veya üzgün hisseden çocuklar, ChatGPT'yi kendilerini "anlayan" dijital bir arkadaş olarak görebilir. Ancak yapay zekâ, empati, bağlam ve gerçek ilgiden yoksundur. Çocuğun duygusal destek için güvenilir bir yetişkin yerine bir algoritmaya yönelmesi, hem sosyal becerilerinin gelişimini olumsuz etkileyebilir hem de onu gerçek insan ilişkilerinden uzaklaştırabilir.
2. Bilgi Kirliliği ve Eleştirel Düşüncenin Zayıflaması: Yapay zekâ, yanlış veya güncel olmayan bir bilgiyi dahi son derece kendinden emin bir dille sunabilir. Bu durum, çocuğun bilgiyi sorgulama ve doğrulama alışkanlığını zayıflatır. Cevapları doğrudan kopyalamak, öğrenme sürecini baltalayarak eleştirel düşüncenin önüne geçer.
3. Kişisel İhlaller: Çocuklar, "samimi" bir sohbetin içinde isimlerini, okullarını, yaşadıkları yeri veya aileleriyle ilgili kişisel detayları farkında olmadan paylaşabilirler. Bu verilerin nasıl işlendiği ve saklandığı belirsizliğini korurken, çocuğun dijital ayak izi ve güvenliği için ciddi bir tehdit oluşturur.
Öğrenme Aracı mı, Kopya Makinesi mi?
Pew Araştırma Merkezi'nin 2024 tarihli anketine göre, ABD'deki 13-17 yaş arası gençlerin %26'sı ödevleri için ChatGPT kullandığını belirtiyor. Anket detaylarının, gençlerin teknolojik etik sınırları anladığını gösterdiğini ifade eden Alev Akkoyunlu, "Aynı araştırmaya göre, gençlerin %54'ü yapay zekâyı yeni konuları araştırmak için kullanmanın kabul edilebilir olduğunu düşünürken, sadece %18'i bütün bir makaleyi yapay zekâya yazdırmanın doğru olduğunu söylüyor. Bu da bize yasaklamak yerine 'nasıl kullanılacağını' öğretmemiz gerektiğini gösteriyor. Görevimiz, onlara ChatGPT'yi bir kopya makinesi olarak değil, düşüncelerini destekleyen bir 'yardımcı pilot' olarak nasıl kullanacaklarını göstermek.
Her araç gibi yapay zeka da nasıl kullanıldığına bağlı olarak faydalı veya zararlı olabilir. Sizin rehberliğinizle bu teknoloji çocuğunuzun öğrenmesine ve merakını korumasına yardımcı olabilir. Hiçbir sohbet robotu, ne kadar akıllı olursa olsun, onu seven insanların yerini tutamaz.” diyor.
Yapay Zeka Konusunda Ebeveynler İçin 6 Kritik Güvenlik Önerisi
Çocukların yapay zekâ araçlarını güvenli ve sorumlu bir şekilde kullanabilmeleri için rehberliğin şart olduğunu vurgulayan Akkoyunlu, ebeveynlerin uygulayabileceği 6 temel adımı şöyle sıralıyor:
1. Yaşa göre net sınırlar koyun. 13 yaşından küçük çocuklar için kullanımı tavsiye edilmez. 13-15 yaş arası için, mutlaka ebeveyn denetiminde ve ortak alanlarda kullanılmalıdır. 16 yaş ve üzeri gençler daha bağımsız olsalar da düzenli iletişim ve kontroller hayati önem taşır.
2. Mahremiyet konusunu öncelik haline getirin. Altın kuralı öğretin: Ad, okul, adres, telefon numarası gibi kişisel bilgiler bir sohbet robotuyla asla paylaşılmaz. Bunun neden önemli olduğunu somut örneklerle açıklayın.
3. Duygusal konuları insanlara ayırın. Çocuğunuza kimlik, ilişkiler, aile sorunları veya ruh sağlığı gibi hassas konuların yapay zekâ ile konuşulamayacağını anlatın. Bu konuların gerçek bir insanın anlayışını ve desteğini gerektirdiğini vurgulayın.
4. 'Yardımcı pilot' olarak kullanımı teşvik edin. Onu, karmaşık bir konuyu basitleştirmek, bir metin için taslak oluşturmak veya yazım hatalarını kontrol etmek gibi amaçlarla yapay zekâyı kullanmaya yönlendirin. Ardından, öğrendiklerini kendi kelimeleriyle ifade etmesini isteyin.
5. Dijital alanları aile ortamına taşıyın. Bilgisayar ve tablet gibi cihazların, ailenin ortak kullandığı salon gibi alanlarda kullanılmasını sağlayın. Bu hem etkileşimi takip etmenizi kolaylaştırır hem de çocuğun kendini denetlemesine yardımcı olur.
6. Kapsamlı ebeveyn kontrolü araçları kullanın. İnternet kullanımını daha güvenli hale getirmek için Bitdefender Ebeveyn Kontrolü gibi ödüllü bir güvenlik çözümünden destek alın. Bu araçlar, uygunsuz içerikleri filtrelemenize, ekran süresi sınırları koymanıza ve çocuğunuzun çevrim içi etkinlikleri hakkında bilgi sahibi olmanıza yardımcı olur.
