Samsun’da bir kavga sırasında gazeteci Recep Yazgan’ın yere yatırılarak ters kelepçeyle gözaltına alınması, “ters kelepçe nedir ve ne zaman uygulanır?” sorularını yeniden gündeme getirdi. Türkiye’de gözaltı işlemlerinde sıkça tartışılan ters kelepçe uygulaması, hem yasal hem etik açıdan dikkatle değerlendirilmesi gereken bir konu.
Ters kelepçe nedir?
Ters kelepçe, kişinin ellerinin ön yerine arkasından bağlandığı bir gözaltı yöntemidir. Normal kelepçeye göre daha kısıtlayıcıdır ve kişinin hareket kabiliyetini büyük ölçüde engeller. Özellikle kişinin direnç göstermesi, kaçma riski ya da çevreye tehdit oluşturması durumlarında tercih edilir.
Ters kelepçenin hukuki dayanağı nedir?
Türkiye’de kelepçe uygulaması, Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu (PVSK) madde 16 kapsamında “zor kullanma” yetkisi içinde değerlendirilir. Bu maddeye göre:
Polis, kişinin direnmesi, kaçma ihtimali veya tehlike oluşturması gibi durumlarda zor kullanabilir ve kelepçe uygulayabilir.
Ancak bu yetki sınırsız değildir. Uygulamanın orantılı, ölçülü ve amaca uygun olması gerekir. Aksi halde yapılan işlem, hukuka aykırı hale gelir.
Ters kelepçe hangi durumlarda uygulanabilir?
Aşağıdaki koşullarda ters kelepçe uygulaması yasal kabul edilebilir:
Şüpheli direnç gösteriyor veya kaçma teşebbüsünde bulunuyorsa,
Kendisinin veya başkasının güvenliğini tehlikeye atabilecek davranışlar içindeyse,
Polis memuruna saldırma ihtimali varsa,
Olayın güvenlik riski taşıdığı durumlarda kontrolü sağlamak amacıyla.
Hangi durumlarda hukuka aykırı olur?
Ters kelepçenin gereksiz, aşırı güçle ve kötü muamele şeklinde kullanılması halinde işlem hukuka aykırı hale gelir. Özellikle şu durumlarda:
Kişi sakin ve iş birliği içindeyse,
Basın kartı olan bir gazeteci görevini ifa ediyorsa,
Gözaltı sırasında darp, hakaret veya aşağılayıcı muamele varsa,
Kişi hamile, yaşlı, engelli veya sağlık problemi olan bir bireyse,
Kelepçeleme yere yatırılarak ve güç gösterisiyle yapılıyorsa.
Bu durumlar, hem Türk hukukuna hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırı olup, işkence veya kötü muamele olarak değerlendirilebilir.
Vatandaş hakları neler? Ne yapılabilir?
Eğer ters kelepçenin hukuksuz uygulandığını düşünüyorsanız şu adımları izleyebilirsiniz:
Avukat talep etme hakkınızı kullanın.
Doktor muayenesine giderek darp raporu alın.
Savcılığa, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na (TİHEK) veya Baro’ya başvuruda bulunun.
Olay yerindeki kamera kayıtları ve tanık beyanları, şikayet sürecinde önemli delil niteliğindedir.
Ters kelepçe işkence sayılır mı?
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), benzer vakalarda ters kelepçeyi orantısız uygulandığı takdirde kötü muamele ve işkence kapsamında değerlendirmiştir. Bu nedenle her ters kelepçe uygulaması yasal değildir; durumun şartlarına göre değerlendirilir.
Ters kelepçe yasal bir yöntem olabilir.
Ancak sadece zorunlu ve riskli durumlarda uygulanmalıdır.
Gazetecilere, sağlık sorunu olanlara ve pasif kişilere karşı orantısız biçimde uygulanması hukuka aykırıdır.
Hukuksuz uygulamalara karşı şikayet ve dava hakkı vardır.